Jak dbać o morza i oceany?

Ochrona mórz i oceanów to nic innego jak zapewnienie utrzymania równowagi biologicznej ekosystemów morskich oraz racjonalne wykorzystanie ich żywych zasobów.

Środowisko morskie jest zagrożone zanieczyszczeniami niesionymi przez rzeki, opadającymi z atmosfery, dostającymi się bezpośrednio z lądu oraz powstałymi w wyniku katastrof środków transportu morskiego czy urządzeń wiertniczych (ok. 5 milionów ton ropy naftowej w ciągu roku). Niektóre substancje toksyczne, przenoszone m.in. przez żywe organizmy, są wykrywane w wielkich odległościach od źródeł zanieczyszczeń (np. DDT wykryto w mięsie ryb oceanicznych i pingwinów na Antarktydzie). Ochrona mórz i oceanów jak łatwo można zauważyć ma znaczenie ogólnoświatowe.

PŁASZCZKA

Ciało silnie grzbietobrzusznie spłaszczone, z szerokimi, silnie rozwiniętymi, zachodzącymi swoją podstawą na głowę płetwami piersiowymi, ułożonymi w płaszczyźnie poziomej, tworzącymi z całym ciałem kształt rombu lub dysku. Otwory skrzelowe (tzw. tryskawki) i oczy na wierzchniej (grzbietowej) stronie ciała. Zęby tępe, zwykle w kilku rzędach, przystosowane do miażdżenia pokarmu w odróżnieniu od rekinów, które mają zęby ostre, przystosowane do cięcia. U wielu gatunków ogon zakończony jest kolcem jadowym, często z haczykami (ogończe). W większości są to ryby jajorodne, niektóre gatunki żyworodne (kilka wytwarza rodzaj łożyska).

Płaszczki są rozprzestrzenione w ciepłych i tropikalnych wodach całego świata. Zwykle prowadzą przydenny, często nocny tryb życia. Niektóre zakopują się w podłożu.

PINGWIN

Rodzina pingwinów obejmuje gatunki morskie (na lądzie pojawiają się jedynie w strefie brzegowej) zamieszkujące zimne morza półkuli południowej. Najliczniejsze wokół Antarktydy i sąsiednich wysp oraz wybrzeży Ameryki Południowej, najwięcej gatunków w pobliżu Nowej Zelandii. 

Cechy charakterystyczne:

• długość 40-115 cm
• dzioby zróżnicowane
• silnie przesunięte ku tyłowi mocne nogi które pełnią funkcję płetw tylnych
• krótki, sztywny ogon, pełniący z nogami funkcję steru
• wąskie skrzydła pełniące funkcję płetw napędowych
• nielotne
• często na głowie czub
• na lądzie chodzą w postawie wyprostowanej, bądź ślizgają się na brzuchu, odpychając się kończynami
• w wodzie osiągają prędkość ponad 20 km/h
• gniazdo na nieosłoniętym terenie, w szczelinie bądź norze, zbudowane z kamieni lub części zielonych roślin
• odżywiają się pokarmem zwierzęcym: rybami, głowonogami i skorupiakami, które zdobywają w morzu
• mają bardzo dobrze rozwinięty słuch

OŚMIORNICA

Zamieszkują wyłącznie morza pełnosłone, zwłaszcza rejony raf koralowych. Występują zwykle w płytkich wodach, ale znane są gatunki głębokowodne i pelagiczne. Żywią się rybami i skorupiakami. 

Ośmiornice są zwierzętami o zróżnicowanej wielkości wahającej się od około 1,5 cm długości i 1 g masy ciała do 15 m długości. Otwór gębowy ośmiornic otacza osiem ramion, których podstawy spięte są błoną o głębokości różnej pomiędzy różnymi parami ramion. Na ramionach znajdują się, ułożone w jeden, bądź dwa rzędy, miękkie przyssawki o szerokiej podstawie. Ośmiornica ma dwie rogowe szczęki, przypominające dziób papugi, służące do rozgryzania twardych powłokmięczaków. Znajdują się w nich zęby umieszczone na języku. Gruczoły ślinowe wydzielają silnie toksyczny jad, którego działanie w przypadku ukąszenia może być niebezpieczne dla ludzi. 

CIEKAWOSTKI:

- Krew ośmiornic jest niebieska.

- Zęby ośmiornic znajdują się na języku.

- Jaja niektórych gatunków ośmiornic są przezroczyste.

- Ośmiornica olbrzymia to gatunek największej ośmiornicy na świecie. Osiąga ona wagę kilkudziesięciu kilogramów, a jej macki mają rozpiętość ponad 4 metry.

- Wszystkie ośmiornice mają po trzy serca.

ŻÓŁW

Całe życie spędzają w morzu a jedynie samice na krótki czas wychodzą na ląd w celu złożenia jaj. Większość życia spędzają na otwartych wodach. Skorupa duża i spłaszczona o opływowych liniach. Wszystkie kończyny przekształcone w szerokie, płaskie wiosła. Pływają zamaszyście uderzając przednimi odnóżami pływnymi niczym ptaki skrzydłami. Tylne odnóża pływne działają jak stery w łodzi utrzymując lub zmieniając kierunek. Morskie żółwie większość życia spędzają samotnie chociaż od czasu do czasu zbierają się w duże stada jeśli gdzieś występuje nagromadzenie pożywienia. Mogą spać przy powierzchni wody, jak i w razie potrzeby ukryć się na dnie wśród przybrzeżnych skał. 

Rozmiary:

Długość od 75 do 140 cm

Masa ciała do 500 kg

DELFIN

Delfiny to zwierzęta społeczne. Żyją w stadach liczących od kilku do kilkunastu osobników, choć zdarzają się grupy nawet kilkusetosobnikowe. W każdym stadzie jest wyraźnie zaznaczona hierarchia. Szczególną opieką otoczone są samice ze swoimi młodymi – zawsze znajdują się wewnątrz stada – i osobniki ranne lub chore. Te ostatnie są wypychane przez zdrowe delfiny na powierzchnię wody, aby mogły nabierać powietrza.

Delfin nie ma w skórze gruczołów potowych. Zamiast pocenia reguluje temperaturę ciała płetwami. Gdy jego organizm zostanie, w wyniku ruchu, zbyt rozgrzany, otwierają się duże naczynia, które przechodzą przez warstwę tłuszczu aż do skóry na płetwach i nadmiar ciepła przekazywany jest do chłodnej wody.

Śpiący delfin, z jednym okiem otwartym, leży przy powierzchni wody (na głębokości do 20 cali), by móc co 30 sekund wynurzać nad jej powierzchnię otwory, którymi oddycha, i nabierać powietrza. Przy każdym wdechu jego płuca wymieniają niemal 90 proc. powietrza (u większości ssaków, w tym i człowieka, wymienia się tylko 15 proc. zawartości płuc).

Delfiny żyją od 7 do 21 lat. Głównym ich wrogiem jest ich kuzynka – orka. Jest ona co prawda w stanie zabić pojedynczego delfina, ale nie ma szans w pojedynku ze stadem. W razie jej ataku wszystkie osobniki przyjmują pozycję obronną, odstraszając intruza.

ORKA

Charakterystyka:

Długość: dorosłych samców – 6,7-9,8 m, samic – 5,7-8,5 m

Masa: samców – 4-9 ton, samic – 2,6-5,5 ton

Poruszanie się w wodzie: 60 km/h

Występowanie: wszystkie oceany i większe morza (preferuje zwłaszcza zimne wody, ale występuje i w ciepłych); spotykana w Morzu Śródziemnym i Morzu Północnym

Pożywienie: duże zwierzęta morskie (także inne delfiny), również wielkie walenie

Rozród: ciąża trwa około 17-18 miesięcy, noworodek ma ok. 2 m długości, waży ok. 150-200 kg, karmiony przez matkę do ok. 2 miesięcy

Długość życia: do 50-90 lat

PŁETWAL BLĘKITNY

Płetwale błękitne są największymi stworzeniami jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi. Do początku XX wieku płetwale mogły żyć spokojnie, nie obawiając się człowieka. Wraz z nadejściem dwudziestego stulecia sytuacja tego gatunku uległa jednak dramatycznej zmianie. Masowe polowania na wieloryby niemal całkowicie wyniszczyły niektóre populacje płetwali błękitnych – gatunek znalazł się na krawędzi wyginięcia.

FOKA

Cechy charakterystyczne:

• kończyny tylne wyciągnięte ku tyłowi, nieużyteczne przy poruszaniu się na lądzie
• brak małżowin usznych
• widzą bardzo dobrze, zarówno w wodzie, jak i na lądzie
• pływają szybko i niezwykle zwinnie
• pod wodą wytrzymują nawet do 40 minut
• młode pokryte są białym, gęstym futerkiem, zwanym lanugo
• Mogą nurkować do 200 m

Ciekawostki o mieszkańcach wód

Morza i oceany zamieszkują różne gatunki zwierząt. Oto krótka prezentacja wybranych przez nas przedstawicieli.

Współczesne zagrożenia

Poza rafami koralowymi najbardziej zagrożone są namorzyny, słone bagna, estuaria i równie pływowe. Wszystkie te miejsca są ważne jako naturalne wylęgarnie fauny morskiej - miejsca, gdzie większość jaj, larw i młodych osobników dorasta przed migracją na szelf i do wód otwartych. Na zmniejszanie się bioróżnorodności wpływa nie tylko niszczenie siedlisk, ale również ich rozdzielanie.

Kolejny problem to zmiany klimatu. Wzrost średniej temperatury wody, podniesienie się poziomu morza oraz gwałtowne sztormy, których częstotliwość systematycznie wzrasta, mają niszczący wpływ na płytkowodne ekosystemy.

Poważnym problemem są odpadki plastikowe połykane przez żółwie morskie i ptaki, a także urwane fragmenty sieci rybackich, w których ginie wiele ssaków morskich. W porównaniu do innych zagrożeń ropa naftowa i spektakularne katastrofy tankowców mają mniejszy wpływ na zbiorowiska fauny i flory morskiej, które stosunkowo szybko regenerują się po rozlewach olejowych.

Zmiany środowiska naturalnego mogą wpływać pozytywnie lub neutralnie na niektóre gatunki, ale czasami też katastrofalne na żywe zasoby, od których jesteśmy przecież zależni. 

Najnowsze badania dowodzą również, że zmiany wywołane przez człowieka mają jeszcze większy wpływ, gdy działają one sprzężone z siłami natury. Populacja ludzka nadal będzie wzrastać w najbliższych dziesięcioleciach, zwiększając popyt na żywe i nieożywione zasoby wód morskich. Podstawowy problem, jaki wyłania się obecnie to zaspokojenie wymaganiom populacji człowieka przy zachowaniu ekosystemów morskich i dodatkowo pomocy w odzyskaniu kondycji zubożonym gatunkom. 

Rozwój fauny w oceanach

Życie ewoluowało w wodach płytkich i powierzchniowych, dlatego do dziś liczba gatunków występujących na płytkim dnie morskim jest dużo wyższa niż gatunków zasiedlających toń wodną otwartego oceanu. Pionowe mieszanie wód oceanu, które umożliwia dopływ natlenionych wód do jego głębin powoduje ekspansję fauny.